69 Këshilla për një kompjuter më të shpejtë (Part 2)

Kontrolloni softuerët mashtrues
Edhe softueri që keni instaluar mund të vjedhë informacionin tuaj, sidomos ata softuerë që pretendojnë t’ju ndihmojnë të zbuloni programet spiunë. Nëse keni dyshim te ndonjë program, ballafaqojeni emrin e tij me listën e programeve kriminelë më të famshëm te www.spywarewarrior.com .

Pajisuni me filtra shtesë
McAfee-ja dhe Trend Micro ofrojnë filtra antivjedhje (përkatësisht SiteAdvisor-in dhe TrendProtect-in) për të rritur efikasitetin e asaj që kapin shfletuesit. Edhe shërbimi OpenDNS ju siguron mbrojtje antivjedhje shtesë.



Lundrim i sigurt


Provoni Firefox-in ose Opera-n
Internet Explorer-i mbetet ende shfletuesi më i përdorur i uebit dhe si pasojë, mbetet edhe shënjestra e shumicës së hakerave “kriminelëve”. Përdorni Firefox-in ose Opera-n. Nuk është se janë të paprekshëm, por nuk janë aq popullorë në komunitetin e hakerave, pasi kanë një numër më të vogël përdoruesish.

Çaktivizoni ActiveX-in
Nëse për çfarëdo arsye ju ka ngecur në dorë Internet Explorer-i, eleminoni shumë rreziqe duke çaktivizuar ActiveX-in, teknologjia që i lejon shfletuesit të ekzekutojë automatikisht përbërës të softuerit. Shkoni te Internent Options, tek tabi Security klikoni ikonën me globin e internetit dhe pastaj Custom Level (Personalizo Nivelin). Kalojini shumicën e cilësive të ActiveX-it në “Prompt” (pyet) ose “Disable” (çaktivizo). Nëse më vonë nuk punon ndonjë gjë që doni, kthehuni sërish dhe ndryshojeni.

Kërkoni kyçin
Nëse ju duhet të dërgoni informacion personal nëpërmjet një faqeje ueb, sigurohuni që ai e kripton trafikun e të dhënave. Kërkoni https-të (vini re “s”-në) tek adresa dhe një ikonë kyçi në shiritin e adresave ose në shiritin e statusit. Mos dërgoni informacione si për shembull numrin e kartës së kreditit, në rast se faqja ueb nuk është e kriptuar. Megjithëkëto, edhe “të ligjtë” mund të kenë faqe ueb të kriptuara. Fakti që është e kriptuar, nuk do të thotë se mund t’i zësh detyrimisht besë.



Aktivizoni ForceField-in
ZoneAlarm ForceField-i i ri, prodhuar nga CheckPoint-i, është projektuar ekskluzivisht për një lundrim të sigurt. Ai vendos një shtresë virtuale midis shfletuesit dhe çdo ndryshimi që bën në kompjuterin tuaj.

Hajini biskotat (cookies)
Në të shkuarën biskotat shkaktonin një shqetësim të madh. Sidoqoftë, sot ato janë thuajse të padëmshme. Nëse s’do të ishin fare, do t’ju duhej të shkruanit shumë më tepër fjalëkalime në faqet ueb që vizitoni shpesh. Megjithatë, kontrollet e rregullta nga programi juaj antispiun i fshijnë ato që mund të shfrytëzoheshin për gjurmimin e lundrimit tuaj.



Anonimati/Privatësia


Mbroni dosjet
Nëse përdorni Windows XP-në ose Vista-n, mund t’ju vini fjalëkalim dosjeve të ndryshme nëpërmjet Folder Guard-it (rreth 40 $ te www.folder-guard.com , ose falas versioni-provë në ZERO DVD ). Ose thjesht kompresoni përmbajtjen e dosjes në një skedar ZIP, duke përdorur WinZip-in (rreth 30 $ te www.winzip.com , ose falas versioni- provë në ZERO DVD), dhe futini skedarit Zip një fjalëkalim. Kjo bën gjithashtu edhe kriptimin e skedarëve.

Mbroni dosjet Mac
Krijoni një “dosje” të mbrojtur me fjalëkalim në Mac OS, duke përdorur programin Disk Utility për të krijuar imazhin e diskut dosjes fillestare. Vendosini fjalëkalim. Skedari .DMG që përftohet ka të gjithë përmbajtjen dhe mund të rivendoset me një të klikuar.

Mbroni gjithçka me fjalëkalime
Mund t’u vini fjalëkalime të gjithë skedarëve që krijohen me anë të Microsoft Office. Vendosini fjalëkalim një dokumenti Word-i dhe pastaj kriptojeni atë. Këtë mund ta bëni te tabi Security, që ndodhet tek Options. Në Word 2007 bëjini Save As, shkoni te menyja Tools dhe hapni General Options (opcione të përgjithshme). Mund t’u vini fjalëkalime edhe skedarëve PDF dhe atyre të krijuara me OpenOffice.

Shmangni kompromentimin
Mos ngarkoni informacione personale në rrjetet shoqërore (social networks), duke u lënë dorë të lirë njerëzve të vjelin detajet tuaja. Mos ngarkoni fotografi kompromentuese. Gjërat që ndodhen në ueb kanë tendencën të bëhen të disponueshme përgjithmonë. Merrni në konsideratë Wayback Machine (Makinerinë e Prapakthimit) te www.archive.org .

Fshijini gjurmët
Fshijeni historinë e shfletuesit pasi keni lundruar në një kompjuter të përbashkët (shared). Te Firefox-i shkoni te Options, pastaj Privacy dhe te Private Data (të dhëna private) klikoni “Clear Now” (fshiji). Mund të zgjidhni edhe “Always clear my private data when I Close Firefox” (Fshiji gjithmonë të dhënat e mia private kur mbyll Firefox-in) për të pasur një siguri më të madhe. Nëse keni Internet Explorer 7-ën, zgjidhni Delete Browsing History (Fshi historinë e shfletimit) nga butoni Tools. Delete All fshin gjithçka që është ruajtur: historinë, biskotat, skedarët e përkohshëm dhe fjalëkalime të ruajtur.

Neglizhojeni ruajten e fjalëkalimeve
Kur përdorni një kompjuter publik ose të përbashkët, mos i ruani fjalëkalimet kur ju kërkohet. Dhe më e rëndësishme akoma: Dilni (log out) nga faqet ueb në mënyrë që të mos t’ia lini në dorë dikujt tjetër postën elektronike ose skedarët që keni ngarkuar në ueb.

Ruajuni nga proxy
Shërbimet proxy fshehin indentitetin tuaj në internet (adresën IP të kompjuterit ose rrjetit tuaj). Mproxy (mproxy.info ) dhe Megaproxy (megaproxy.com ) janë dy shembuj që ofrohen falas. Anonymos Surfing, prodhuar nga Anonymizer, (rreth 30 dollarë në vit te www.anonymizer.com , ose falas versioni-provë në ZERO DVD) bën këtë dhe ca më tepër.

Privatizojeni postën elektronike
Thuajse çdo shërbim uebi kërkon adresën e postës suaj elektronike. Nëse ua kërkojnë vetëm për të dërguar një konfirmim, jepuni një adresë të përkohshme. 10 Minute Mail (posta 10-minutëshe) te www.10minutemail.com , ju vë në dispozicion një adresë që qëndron e aktivizuar për 10 minuta.

Hapni një adresë të dytë të postës elektronike
Përhapja e shpejtë e postës elektronike të bazuar në ueb, që ofrohet falas nga Google-i, Yahoo!-ja, Microsoft-i dhe të tjerë, do të thotë se nuk ju falet nëse u jepni të tjerëve (përveç miqve) adresën tuaj kryesore të postës elektronike.



Spam & Spim


Mos ktheni përgjigje
Kurrën e kurrës mos i ktheni përgjigje një spam-i. Edhe kur bëhet fjalë për një produkt që e dëshironi. Duke e bërë këtë, ju konfirmoni se e keni lexuar dhe adresa juaj shkon në listën e spamer-ave përgjithmonë.

Bllokoni sinjalizuesit
Bëni bllokimin e imazheve që shfaqen në postën tuaj elektronike nëpërmjet softuerit të saj, edhe nëse ky është i bazuar në ueb. Në këtë mënyrë parandaloni “tartabiqet e uebit” (bugs), ose sinjalizuesit, siç quhen ndryshe , të cilët mund të jenë figura me përmasat 1 me 1 piksel dhe nëse i klikoni, i tregoni spamer-it se e keni parë mesazhin e tij, duke e konfirmuar edhe njëherë adresën tuaj.

Shmangni programet-merimanga
Nëse ju duhet ta shfaqni detyrimisht adresën tuaj të postës elektronike në internet, shkruani “emri et domeni pikë com”, në mënyrë që mos të zbulohet nga merimangat (program që regjistron faqe ueb për motorrët e kërkimit). Kushdo që s’e përkthen dot shënimin e mësipërm në: emri@domeni.comKjo adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë , ai nuk e meriton t’ju dërgojë mesazhe.

Filtrojeni postën
Përdorni postë elektronike me filtra spam-i. Thunderbird-i ka një bllokues spam-i të inkorporuar, ndërsa Outlook 2003-shi dhe 2007-a përdorin SmartScreen-in për të parë përmbajtjen e mesazheve dhe të përcaktojnë nëse një mesazh është spam. Gmail-i është thuajse i përsosur. Paketat e sigurisë zakonisht përfshijnë filtra spam-i.

Ndërlikojini gjërat
Mund t’i bezdisni miqtë tuaj, por sa më e ndërlikuar të jetë adresa e postës suaj elektronike, aq më e vështirë është për spamer-at ta zbulojnë dhe ta deshifrojnë kodin tuaj. Krahasoni: arb8lamce86@gmail.comKjo adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë me alamce@gmail.com.Kjo adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë

Shmangni spim-in
Spam-i në mesazhet e çastit (Instant Messages) quhet spim. Shmangeni duke përdorur një emër përdoruesi të pakuptueshëm (si arb8lamce86) dhe ajo çka është më e rëndësishme: Mos e listoni nofkën tuaj në direktorinë kryesore të programit IM. (Kjo vlen edhe për Skype-n).

Shmangni spim-in II
Disa produkte e luftojnë spim-in, por vetëm për klientët e softuerit të tyre. Shërbimet IM të bazuara në ueb, si ato të Yahoo!-së dhe Gogle-it, nuk janë ende të mbrojtura.



Përdorimi i kompjuterit nga fëmijët


Përforconi një zonë të caktuar
Sigurohuni gjithmonë që fëmijët të përdorin një zonë të kompjuterit ku ju mund t’i kontrolloni me lehtësi.

Përdorni një kronometër
Vini në zbatim rregulla kohorë për të parandaluar përdorimin e internetit gjatë kohës së lirë. Kjo ofrohet në llogaritë e përdoruesve të Vista-s (madje gjeneron edhe raporte të aktivitetit të përdoruesit) si dhe në shumicën e softuerëve me kontroll prindëror. Mund të gjeni opcione edhe në router-in e rrjetit tuaj.

Kufizojini lojërat
Mos u jepni fëmijëve “çek të bardhë” për kompjuterin, por as mos i lejoni që të ngushëllohen me lojëra. Xbox 360 dhe Nintendo Wii mund të kufizojnë kohën e lojrave për fëmijët në bazë të vlerësimit ESRB për lojërat. Xbox-i vendos kufizim bazuar edhe te vlerësimi MPAA për DVD-të. PlayStation 3-shi ka nivele të tjera kufizimi. (Ndryshojeni fjalëkalimin standard 0000, përndryshe do ta ndryshojë rinia në vendin tuaj). Xbox Live ka të inkorporuar një kronometër familjar për të parandaluar të luajturit e tepërt gjatë ditës ose gjatë javës.





Kini kujdes nga softuerët e rinj
Fëmijët e kuptojnë shpejt nëse kontrolli prindëror kufizohet nga një lloj i vetëm shfletuesi ose softueri dhe thjesht shkarkojnë diçka të re. Blini mjete kontrolli që funksionojnë në të gjithë sistemin. Paketa familjare e Net Nanny-t (rreth 50 $ te www.netnanny.com , ose falas versioni-provë në ZERO DVD) është softueri më i maturuar i kontrollit prindëror që mund të gjeni.



Rrjetet shtëpiakë


Ndryshoni standardin
Shumica e router-ave kanë një emër përdoruesi standard si “admin”, ndërsa fjalëkalimi mungon. Nëse s’i ndryshoni standardet, gjithkush në rrjet mund të hiqet si admin-i.

Ndaloni transmetimin
Emri i rrjetit tuaj pa tel, Service Set Identifier (SSID, identifikuesi i paketës së shërbimit), transmeton në mënyrë që të lehtësojë aksesin nga ana e pajisjeve. Fikeni transmetimin. Kjo do t’i mbajë larg rrjetit tuaj fqinjët kureshtarë.

Filtroni MAC-un e madh
Çdo pajisje rrjeti ka një adresë Media Access Control (MAC, kontroll i aksesit mediatik). Mund t’i thoni router-it të lejojë vetëm pajisje të cilat i përcaktoni ju. S’bëni keq ta keni këtë.

WPA-ja ia vlen
Wi-Fi Protected Access (WPA, akses i mbrojtur Wi-Fi) është kriptimi më i mirë i mundshëm për të siguruar një lidhje Wi-Fi. Nëse keni një router dhe një pajisje që mbështet Wi-Fi Protected Setup (WPS, aktivizim i mbrojtur i Wi-Fi), që automatizon kriptimin e çelësave, aq më mirë akoma.

Tunel sigurie
Produkti Hotspot Helper që ofrohet nga JiWire (rreth 25 dollarë në vit) krijon një lidhje VPN (rrjet privat virtual) nga laptop-i juaj në interneti, kur përdorni Wi-Fi publik, në mënyrë që spiunët mos të jenë në gjendje të vjedhin të dhënat tuaja nga ajri.



Siguri fizike


Vini në përdorim trupin
E ardhmja e fjalëkalimeve është biometrika: gjurmët e gishtave, retinat e syve, madje edhe forma e fytyrës suaj. Skanerët për gjurmët e gishtave kanë filluar të gëlojnë duke u përfshirë në laptopë dhe minj. LemonScreen (falas te www.keylemon.com ) i shton njohje faciale Windows XP-së. Për momentin ai vetëm sa e fik kompjuterin kur nuk ju sheh ju në kamerën e uebit.

Kyçeni laptopin
Shumica e kompjuterëve portabël (notebook) janë të pajisur me Kensington Security Slot (ose K-Slot), një vrimë për të vendosur kyçin. Blini një kyç. Përdoreni. Në zyrë ose në kafene. Madje edhe në shtëpi, në rast kur keni ftuar dikë që s’e njihni mirë. Çmimi fillestar i tyre është 25 $.



Vëreni në alarm laptopin
Laptop Alarm është një softuer që transmeton një “britmë” nëse dikush heq spinën ose miun, ose fik kompjuterin pa leje. Madje mund të dërgojë edhe një mesazh paralajmërues në telefonin tuaj.

Gjurmojeni me LoJack
Nuk vlen vetëm për makinat. Softueri i markës LoJack për Windows ose Mac, i prodhuar nga Computrace (www.lojackforlaptops.com ) dërgon vërshëllima të vazhdueshme në serverët e kompanisë. Nëse denoncohet vjedhja e një kompjuteri, Computrace mund t’i tregojë policisë se ku mund ta gjejë.

Siguroni rrjetin tuaj
SecureSpot prodhuar nga D-Link vendoset midis modemit kabllor dhe router-it tuaj dhe ekzekuton antivirusin nga McAfee-ja, duke mbrojtur deri edhe 4 kompjuterë të një rrjeti shtëpiak. Përshin gjithashtu edhe kontrollin prindëror.

Spiunoni me Skype
Kapini hajdutët me presh në duar, duke përdorur Skype-in dhe kamerën e uebit. Aktivizoni përgjigjen automatike të telefonatave me video të kompjuterit tuaj, pastaj telefonojini nga një llogari tjetër e Skype-it. Pasi të keni fikur monitorin dhe zërin, ata s’kanë për ta kuptuar që ju po i shikoni.

Regjistroni lëvizjet
Nëse nuk mund të bëni një telefonatë për të kapur hajdutët, mund t’u vijë në ndihmë softueri Yawcam. Ky është një program që ofrohet falas nga Windows-i dhe mund të zbulojë lëvizjet, të ngarkojë imazhe të fotografuara dhe t’ua dërgojë ju nëpërmjet postës elektronike.

Njihni të drejtat tuaja
Askush nuk i lexon marrëveshjet për liçensat e përdoruesve (ndryshe EULA), marrëveshja ligjore që shfaqet sa herë që instaloni një program, por të gjithë jemi të ndërgjegjshëm që duhet ta bëjmë. Kontrollojini me EULAlyzer-in (në ZERO DVD). Ai analizon EULA-t dhe vë në dukje probleme të mundshme.